การสร้างประชาธิปไตยผ่านกระบวนการสื่อสารมวลชน

 บทบาทของสื่อมวลชนในกระบวนการทางการเมืองแบบประชาธิปไตย

Brian McNair (อ้างใน บูฆรี ยีหมะ, 2550: 21) กล่าวถึงบทบาทที่พึงประสงค์หรือความคาดหวังของสังคมที่มีต่อการทำหน้าที่ของสื่อมวลชน

1. การเสนอข้อมูลข่าวสารให้ประชาชนได้รับรู้ว่าในขณะนี้กาลังเกิดอะไรขึ้นในสังคมอาจกล่าวได้ว่า สื่อมวลชนกำลังทำหน้าที่ในการตรวจตรา (Surveillance) หรือการแจ้งเหตุ (Monitoring)

2. การให้การศึกษาแก่ประชาชนถึงความหมาย และความสำคัญของข้อเท็จจริงที่เกิดขึ้น

3. การเสนอประเด็นทางด้านนโยบายเพื่อให้มีการถกเถียง แลกเปลี่ยนทางการเมือง หรือแสดงความคิดเห็นสาธารณะ โดยเฉพาะต้องเปิดโอกาสต่อความคิดเห็นที่แตกต่าง หลากหลาย ซึ่งมีความสำคัญต่อวิถีประชาธิปไตย

4. การตรวจสอบรัฐบาล และสถาบันทางการเมืองทั้งหลายให้ดาเนินการตามบทบาท หน้าที่ที่ได้รับมอบหมาย

5. เป็นช่องทางสาหรับสนับสนุนความคิดเห็นทางการเมือง เช่นพรรคการเมืองต้องการช่องทางในการนาเสนอนโยบาย หรือโครงการต่าง ๆ ไปสู่การรับรู้ของประชาชน

Jame Curran and Jean Seaton (อ้างใน บูฆรียีหมะ, 2550: 21) เสนอว่า สาหรับทฤษฎีสื่อมวลชนแนวเสรีนิยมได้กาหนดบทบาท หน้าที่ของสื่อมวลชนในทางการเมืองว่ามีอย่างน้อย 3 ประการดังนี้

1. สื่อมวลชนเป็นเวทีถกเถียงสาธารณะในประเด็นต่าง ๆ ทั้งนี้ในแต่ละวันสื่อมวลชนทำหน้าที่สะท้อนถึงความคิดเห็นของประชาชน และกดดันรัฐบาลให้ปฏิบัติตามสิ่งที่ประชาชนคิด ดังนั้น สื่อมวลชนจึงกลายเป็นสถาบันหนึ่งในสังคมที่เปิดโอกาสให้ปัจเจกชนได้มีพื้นที่สำหรับทำหน้าที่ในการตรวจสอบรัฐบาล

2. สื่อมวลชนทาหน้าที่สอน หรือให้ความรู้แก่ประชาชนในด้านต่างๆ ให้ข้อมูลข่าวสารเพื่อประชาชนจะได้ตัดสินใจในการเลือกตั้ง หรือเป็นช่องทางอิสระในการสื่อสารทางการเมืองระหว่างกลุ่มต่าง ๆ ที่หลากหลายในสังคม

3. สื่อมวลชนทาหน้าที่ในการจุดประเด็น ให้ประชาชนต่อต้านการใช้อำนาจในทางที่ผิดของผู้บริหารประเทศ หรือวิพากษ์วิจารณ์การปฏิบัติงานที่ไม่เหมาะสม หรือไร้ประสิทธิภาพ

สื่อมวลชนในแนวคิดของ Harold D. Lasswell (อ้างใน ชุดาภา ปุณณะหิตานนท์, 2541: 36)

1. สื่อมวลชน “เป็นผู้เฝ้าระวังและตรวจสอบ สังคมและการเมือง” คือการสอดส่องและติดตาม เก็บรวบรวมข้อมูลข่าวสารต่างๆ ที่อาจมีผลกระทบต่อสมาชิกในสังคมมารายงานให้สมาชิกในสังคมได้ทราบ การเฝ้าระวังสังคมนั้น ก็ตรงกับ หน้าที่นี้ก็ตรงกับหน้าที่ของการ “แจ้งให้ทราบข่าวสาร” (to inform) กล่าวคือ สื่อมวลชนคอยดูว่ามีเหตุการณ์ หรือ เรื่องราวอะไรเกิดขึ้นในสังคมที่ผู้รับความรู้ สื่อมวลชนก็เลือกมานาเสนอ มีการกลั่นกรองข่าวสารตามองค์ประกอบของข่าวมานำเสนอ

2. สื่อมวลชน “ประสานสัมพันธ์ส่วนต่างๆ ของสังคมให้อยู่รวมกันได้” หมายถึงหน้าที่ในการติดตาม ศึกษาเรื่องราวหรือเหตุการณ์ต่างๆ ที่เกิดขึ้นในสังคมอย่างถี่ถ้วน แล้วนามาชี้แจงเพื่อช่วยทำให้คนกลุ่มต่างๆ ในสังคมที่แตกต่างกัน เข้าใจกัน อยู่ร่วมกันในสังคมเดียวกันได้ด้วยความสงบเรียบร้อยหน้าที่ในการประสานส่วนต่างๆ นี้ ตรงกับหน้าที่ในการ “วิพากษ์วิจารณ์” สิ่งต่างๆเหตุการณ์ต่าง ๆ ที่สำคัญในสังคมพร้อมเสนอแนะวิธีการแก้ไขให้เกิดผลดีต่อสังคม ซึ่งอาจหมายถึงหน้าที่ในการชักจูง โน้มน้าวใจในการสื่อสารหน้าที่นี้ยังตรงกับการให้ “แสดงความเห็น” คือเปิดโอกาสให้คนที่มีความคิดต่างกันได้แสดงความเห็นเกี่ยวกับเรื่องต่างๆ ให้เกิดความเข้าใจ เกิดการแก้ปัญหา นำสังคมไปสู่การพัฒนาได้

3. สื่อมวลชน “ถ่ายทอดมรดกทางสังคม” หมายถึง หน้าที่ในการเผยแพร่ถ่ายทอดหรือสืบทอดความรู้ ค่านิยม ทัศนคติ และบรรทัดฐานของสังคมจากยุคหนึ่งไปสู่อีกยุคหนึ่ง เพื่อให้วิทยาการศิลปะ วัฒนธรรมและประเพณีของสังคมนั้นๆ คงอยู่ตลอดไป ซึ่งหน้าที่นี้ตรงกับหน้าที่ “การให้การศึกษา”

สื่อมวลชนในแนวคิดของ Denis Mcquail (อ้างใน ชุดาภา ปุณณะหิตานนท์, 2541: 37)

1. การให้ข้อมูลข่าวสาร (Information) เป็นการทำหน้าที่ในการแจ้งข้อมูลข่าวสารอย่างตรงไปตรงมา ปราศจากอคติของสื่อมวลชน จะเห็นได้ในรายการข่าว

- ให้ข้อมูลเกี่ยวกับสังคมและโลก

- ชี้ให้เห็นความสัมพันธ์เชิงอำนาจต่างๆ คือมีการอธิบายเชิงลึกและเชิงกว้างให้เข้าใจข่าวสารเรื่องนั้นได้อย่างชัดเจนรอบด้าน เพื่อเข้าใจที่มาที่ไปของเรื่องราว

- ส่งเสริมความคิดใหม่ๆ การปรับตัว

- นำไปสู่ความเจริญทางสังคม

2. การทำหน้าที่ประสานสัมพันธ์ (Correlation) เป็นการทาหน้าที่ประสานสัมพันธ์ให้กับสถาบันต่างๆ ในสังคม รวมไปถึงประสานสัมพันธ์ให้กับคนต่างๆ ในสังคม ให้สังคมมีความสามัคคี

- อธิบาย ตีความและให้ข้อคิดเห็นเกี่ยวกับความหมายของเหตุการณ์ที่นาเสนอ

- สนับสนุนสถาบันหลักและบรรทัดฐาน

- ประสานเชื่อมโยงกลุ่มคนต่างๆ

- กำหนดวาระทางสังคม

- สร้างฉันทามติในสังคม

3. การทำหน้าที่สืบต่อวัฒนธรรม (Continuity) เป็นการทำหน้าที่สืบทอดวัฒนธรรม ให้คงอยู่ต่อไปจากรุ่นสู่รุ่น เช่น รายการจดหมายเหตุกรุงศรี

- ถ่ายทอดวัฒนธรรมกระแสหลักของสังคม

- เสริมสร้างค่านิยมพื้นฐานของสังคม

4. การทำหน้าที่ให้ความบันเทิง (Entertainment) เป็นการทำหน้าที่ในการให้ความบันเทิงใจแก่ผู้รับสาร เพื่อลดความตึงเครียดจากหน้าที่การงาน หรือชีวิตประจำวัน

5. การระดมสรรพกำลัง (Mobilization) เป็นการทำหน้าที่ระดมกำลังของผู้รับสารที่ทำโดยสื่อมวลชน เป็นการรณรงค์ให้เกิดความเคลื่อนไหวในสังคม หรือเมื่อสังคมเกิดภาวะวิกฤตและต้องการความร่วมมือร่วมใจกัน ก็จะเห็นบทบาทหน้าที่ประการนี้ของสื่อมวลชนอย่างชัดเจน

เอกสารประกอบการบรรยาย